Jak rozwija się wzrok u noworodków w pierwszych tygodniach życia?

Wzrok to kluczowy zmysł umożliwiający dziecku obserwowanie i uczenie się otaczającego świata oraz wczesne porozumiewanie się z rodzicami i opiekunami. Wraz z przyjściem malucha na świat narząd wzroku zaczyna dynamicznie się rozwijać i adaptować do warunków panujących poza brzuchem mamy. W pierwszych miesiącach życia oczy przystosowują się do patrzenia na różne odległości, widzenia barwnego oraz spostrzegania twarzy. Jest to również czas, w którym mogą ujawnić się pierwsze niepokojące objawy mogące wymagać konsultacji lekarskiej.

Jak widzi dziecko tuż po urodzeniu?

To, kiedy noworodek widzi, jest jednym z najbardziej nurtujących zagadnień dotyczących rozwoju dzieci. Interesuje zarówno naukowców, jak i rodziców, którzy chcieliby jak najlepiej przygotować się na przyjście maluszka i prawidłowo wspierać go od samego początku. Nie ulega wątpliwości, że świat widziany oczami noworodka znacząco różni się od tego, jak postrzegają go jego opiekunowie czy nawet nieco starsze rodzeństwo. W pierwszych dobach życia noworodek ma bardzo ograniczone zdolności akomodowania wzroku. Osoby dorosłe bez problemu przenoszą wzrok między obiektami położonymi blisko i daleko. Jest to możliwe dzięki sprawnie funkcjonującym mięśniom rzęskowym zmieniającym wypukłość soczewki. Tymczasem noworodek urodzony w terminie widzi w miarę wyraźnie wyłącznie obiekty znajdujące się w odległości 15-30 centymetrów. Tyle w przybliżeniu wynosi dystans między twarzą dziecka a twarzą mamy podczas karmienia piersią lub kołysania w rękach. Utrzymywanie go daje maluszkowi szansę na pierwszy krótki kontakt z oczami opiekuna, co będzie odgrywać kluczową rolę w kolejnych tygodniach i miesiącach rozwoju.

Dlaczego dziecko widzi rozmazane obrazy?

Ze względu na niedojrzałość wielu struktur oka, w tym plamki, będącej punktem najostrzejszego widzenia na siatkówce, a także dotychczasowe przystosowanie narządu wzroku do ciemności panującej w łonie matki, obrazy widziane przez noworodka są w większości rozmazane. Aby wyobrazić sobie świat oczami malucha, warto uświadomić sobie, że ostrość wzroku w pierwszych tygodniach życia może być ponad 20 razy słabsza niż u zdrowego dorosłego. Nowo narodzone dzieci są także znacznie bardziej wrażliwe na intensywne światło. U wielu noworodków można zauważyć także zeza. Zazwyczaj ma on charakter fizjologiczny i zanika samoistnie do 4. miesiąca życia. Jego przyczyną jest słabość mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie gałek ocznych w odpowiednim położeniu.

Czy świat noworodka jest kolorowy?

Często można spotkać się z opinią, że noworodki widzą świat w czarno-białych barwach. Jest to znaczne uproszczenie. Już w pierwszych dniach życia dzieci mają bowiem zdolność spostrzegania pewnych kolorów, choć ich percepcja barwna rzeczywiście jest bardzo ograniczona. Maluszki zwracają uwagę wyłącznie na duże obiekty w silnie nasyconych (kontrastowych) barwach. Przyjmuje się, że pierwszym kolorem, jaki spostrzegają, jest czerwony. Problemy z widzeniem kolorów wynikają z niedojrzałości zarówno struktur kory mózgowej, jak i fotoreceptorów siatkówki. W ciągu pierwszych miesięcy życia dzięki wydłużaniu i zagęszczeniu czopków te zdolności będą stopniowo się poprawiać.

Na co chętnie patrzy noworodek?

W licznych badaniach potwierdzono, że małe dzieci już od urodzenia selektywnie koncentrują wzrok na ludzkich twarzach. Uważa się, że takie preferencje mają podłoże genetyczne i wiążą się z instynktem przetrwania. Jak argumentują psycholodzy, dla każdego człowieka zdolność rozróżniania ludzi i obiektów nieożywionych jest niezbędna do przeżycia. Jednocześnie obserwowanie twarzy okazuje się kluczowe w kontekście funkcjonowania poznawczego, społecznego i emocjonalnego dziecka. Co ciekawe, noworodki wolą patrzeć na twarze nowo spotkanych ludzi niż osób już wcześniej widzianych. Ten efekt nie dotyczy jednak podstawowego opiekuna, najczęściej mamy, która jest dla dziecka pierwszym kluczowym obiektem relacji interpersonalnych. Uważa się, że już w trzecim tygodniu życia twarz mamy staje się dla dziecka tą ulubioną. Pamiętajmy, że powinna ona znajdować się w odpowiedniej odległości od oczu dziecka.

Jakie objawy powinny zaniepokoić rodziców noworodka?

Choć w okresie noworodkowym wzrok dziecka jest jeszcze nie w pełni rozwinięty i mogą występować pewne przejściowe nieprawidłowości niewymagające leczenia (np. uciekanie jednego oka), rodzice powinni zachować uważność. Pilna konsultacja lekarska jest wymagana w przypadku zauważenia żółtego lub białego odbłysku źrenicznego, nierówności szpar powiekowych, niesymetryczności źrenic, zapadnięcia gałki ocznej, intensywnego zaciskania lub pocierania oczu. Nie należy bagatelizować także objawów, które mogą wskazywać na rozwijające się zakażenie oka lub otaczających struktur. Należą do nich ropna lub surowicza wydzielina, zaczerwienienie spojówek oraz obrzęk i inne nieprawidłowości powiek. W razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących stanu zdrowia dziecka należy skonsultować się z pediatrą lub położną.