Czy młodzież rozumie swoje prawa?

Dotyczy projektu: "Młodzi na Czele! - TAK dla zaangażowania obywatelskiego Młodych".

Mówiąc o prawach poszczególnych grup, najczęściej myślimy o spisanych kodeksach prawa, tymczasem to pojęcie jest szersze. W kontekście praw młodzieży to nie tylko zestaw przepisów zapisanych w Konstytucji czy Konwencji o prawach dziecka. To również – a może przede wszystkim - przestrzeń wpływu, decyzji i współodpowiedzialności, która kształtuje się od najmłodszych lat. To prawo do postawienia granicy, to prawo do odmowy, do wyrażenia odmiennego zdania.

W tym kontekście, zadane powyżej pytanie: czy młodzi ludzie naprawdę rozumieją swoje prawa? ma głębsze znaczenie i prowadzi do głębszej refleksji, odsyła do pytania, które należy zadać dorosłym, czy - my dorośli - dajemy im realną możliwość, by z nich korzystać?

Prawo do głosu, do decydowania, do bycia traktowanym poważnie, odpowiedzialności za swoje działania – to wszystko mieści się w pojęciu praw młodzieży. I wcale nie chodzi wyłącznie o aspekty prawe, chodź one są fundamentem. Chodzi o kulturę społeczną o dojrzałość dorosłych, począwszy od rodziców po nauczycieli, którzy nie obawiają się młodym ludziom dawać przestrzeń a nawet „ prawo” do wyrażania opinii, współdecydowania o swoim otoczeniu, uczestnictwa w działaniach społecznych – począwszy od rodziny, poprzez szkołę, aż po lokalną społeczność.

To również prawo do bycia wysłuchanym w domu, kiedy mówi o swoich potrzebach. Do wpływu na to, jak funkcjonuje jego szkoła – przez samorząd uczniowski, inicjatywy czy działania umożliwiające rozwój aktywności społecznej i obywatelskiej. Zatem jest to również możliwość działania w organizacjach młodzieżowych, wolontariacie czy radach młodzieżowych itp.

Ale by młodzi mogli z tych praw korzystać, muszą najpierw wiedzieć, że je mają i czuć, że ich głos się liczy i są traktowani na poważnie. Raport fundacji UNAWEZA „Młode Głowy” z 2023 roku jasno pokazuje, że poczucie sprawczości wśród młodzieży jest bardzo niskie. Aż 83% młodych ludzi twierdzi, że nie ma wpływu na to, co dzieje się wokół nich. Co trzeci uczeń nie potrafi wskazać żadnego miejsca, gdzie mógłby wyrazić swoje zdanie. Wyniki te są niepokojące – bo pokazują nie tylko bierną postawę młodych, ale też głęboką frustrację i brak wiary w sens działania.

Co więcej, niska sprawczość przekłada się na bierność, poczucie bezsensu a ostatecznie ma realny wpływ na zdrowie psychiczne. Młodzi ludzie, którzy nie czują się ważni ani wysłuchani, częściej doświadczają stanów depresyjnych, mają problemy z samooceną i motywacją. I nie jest tylko problem jednostkowy, jest to problem całego społeczeństwa, w których młode pokolenie ma poczucie, że „nic nie zależy ode mnie”. Zatem od czego zacząć? Gdzie kształtują się dobre, prospołeczne i prorozwojowe nawyki i postawy. Sprawczość, zaangażowanie nie pojawiają się znikąd. Kształtuje je środowisko - najpierw domowe.

Czy rodzice pytają dzieci o zdanie? Czy liczą się z ich opinią w codziennych sprawach? W szkole – czy nauczyciele traktują uczniów partnersko, czy samorząd uczniowski ma realną moc wpływu i współdecydowania o istotnych kwestiach dla uczniów? W społeczności lokalnej – czy młodzież jest zapraszana do konsultacji społecznych, czy tylko obserwuje działania dorosłych z boku? To są ważne pytanie a jeszcze ważniejsza jest odpowiedź na nie.

Zatem zamiast mówić młodym, co mają robić, zapytajmy ich, co my możemy dla nich zrobić. Zamiast oczekiwać zaangażowania – stwórzmy pole do działania. Przyszłość społeczeństwa zależy od tego, czy młodzież dziś uwierzy, że jej głos ma znaczenie. Bo to nie tylko ich prawa – to nasza wspólna sprawa.

Na każdym etapie życia obszary wpływu i współdecydowania młodego człowieka mogą się zmieniać, ale sama potrzeba wpływu pozostaje niezmienna. Im szybciej damy młodym ludziom poczucie, że ich głos się liczy tym większa szansa na wychowanie pokolenia świadomych swych praw i obowiązków, ostatecznie zaś wychowywanie świadomych, aktywnych obywateli.

Projekt jest sfinansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Młodzieżowy na lata 2022 - 2033.