Kontrola celno-skarbowa – najważniejsze czynności kontrolne i procedury prawne

Kontrola celno-skarbowa stanowi jeden z kluczowych instrumentów, jakimi dysponuje Krajowa Administracja Skarbowa w zakresie weryfikacji przestrzegania przepisów prawa podatkowego. Jest to procedura o znacznie szerszym zakresie i większych uprawnieniach organów kontrolujących niż standardowa kontrola podatkowa. Dla podmiotów gospodarczych starcie z aparatem państwowym w ramach takiej kontroli może stanowić poważne wyzwanie prawne i organizacyjne.

W praktyce zawodowej radcy prawnego często spotykam się z sytuacjami, gdy przedsiębiorcy zostają zaskoczeni zarówno zakresem kontroli celno-skarbowej, jak i uprawnieniami kontrolujących. Nieznajomość procedur i terminów może prowadzić do poważnych konsekwencji, włącznie z dotkliwymi sankcjami finansowymi. Dlatego tak istotne jest zrozumienie, czym jest kontrola celno-skarbowa, jakie są jej etapy oraz jakie prawa i obowiązki mają kontrolowani.

W niniejszym artykule przedstawiam kompleksowe omówienie najważniejszych aspektów kontroli celno-skarbowej, bazując na aktualnych przepisach i wieloletnim doświadczeniu w reprezentowaniu klientów podczas takich postępowań. Poznanie tych zagadnień może okazać się kluczowe dla ochrony interesów przedsiębiorcy w kontakcie z organami administracji skarbowej.

Czym dokładnie jest kontrola celno-skarbowa?

Kontrola celno-skarbowa to szczególny rodzaj procedury kontrolnej, przeprowadzanej przez wyspecjalizowane organy Krajowej Administracji Skarbowej. Jest to instrument o znacznie większej mocy niż zwykła kontrola podatkowa. Naczelnik urzędu celno-skarbowego może kontrolować przestrzeganie przepisów prawa podatkowego, celnego oraz dewizowego, a także legalność przywozu i wywozu towarów w obrocie między obszarem celnym UE a państwami trzecimi.

Podstawę prawną dla kontroli celno-skarbowej stanowi ustawa z dnia 16 listopada 2016 roku o Krajowej Administracji Skarbowej. Zgodnie z jej przepisami, kontrola celno-skarbowa może objąć swoim zakresem różnorodne obszary działalności gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowości rozliczeń podatkowych i celnych.

Warto podkreślić, że w odróżnieniu od kontroli podatkowej, kontrola celno-skarbowa może być wszczęta bez wcześniejszego zawiadomienia kontrolowanego, co często stanowi element zaskoczenia dla przedsiębiorców i utrudnia odpowiednie przygotowanie się do czynności kontrolnych.

Jakie są główne cele administracji skarbowej podczas kontroli?

Podstawowym celem kontroli celno-skarbowej jest weryfikacja, czy kontrolowany podmiot przestrzega przepisy prawa podatkowego i celnego. Organy administracji skarbowej dążą przede wszystkim do wykrywania i zwalczania nieprawidłowości, w tym oszustw podatkowych, ukrywania dochodów czy nielegalnego przywozu i wywozu towarów w obrocie między obszarem celnym Unii Europejskiej a państwami trzecimi.

Kontrola celno-skarbowa służy również zapewnieniu ochrony terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed wwozem towarów podlegających ograniczeniom lub zakazom. Może również dotyczyć produkcji i obrotu wyrobami akcyzowymi czy urządzania gier hazardowych. Takie szerokie kompetencje pokazują, jak rozległe uprawnienie posiadają organy kontrolujące.

Warto zaznaczyć, że w ramach kontroli celno-skarbowej organy mają prawo do weryfikacji prawidłowości prowadzenia lub przechowywania ksiąg podatkowych, deklaracji oraz dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Mogą także sprawdzać poprawność stosowania kas fiskalnych i innych urządzeń ewidencjonujących.

Kto może przeprowadzić kontrolę celno-skarbową w Polsce?

Kontrolę celno-skarbową przeprowadzają wyspecjalizowane organy Krajowej Administracji Skarbowej. Zgodnie z przepisami ustawy, głównym organem uprawnionym do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej jest naczelnik urzędu celno-skarbowego. Działa on w ramach struktur izby administracji skarbowej, która jest terenowym organem Krajowej Administracji Skarbowej.

Funkcjonariusze wykonujący czynności kontrolne muszą legitymować się odpowiednim upoważnieniem do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej oraz legitymacją służbową. Takie upoważnienie określa szczegółowy zakres kontroli, wskazuje kontrolowany podmiot oraz podstawę prawną do przeprowadzenia kontroli.

Warto podkreślić, że funkcjonariusze celno-skarbowi posiadają szereg uprawnień niedostępnych dla zwykłych kontrolerów podatkowych, w tym prawo do zatrzymywania pojazdów i wykonywania innych czynności z zakresu kontroli drogowej, a w określonych przypadkach nawet prawo do przeprowadzania kontroli w lokalach mieszkalnych.

Jakie są etapy procedury kontroli celno-skarbowej?

Procedura kontroli celno-skarbowej rozpoczyna się od wszczęcia kontroli. Wszczęcie kontroli celno-skarbowej następuje z dniem doręczenia kontrolowanemu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. W szczególnych przypadkach kontrola może być wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej, a upoważnienie doręcza się bez zbędnej zwłoki.

Kolejnym etapem są właściwe czynności kontrolne, które mogą obejmować m.in. żądania udostępnienia dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, przesłuchania świadków, oględziny, czy zabezpieczanie dowodów. W czasie kontroli celno-skarbowej kontrolujący mogą również przeprowadzać czynności inwentaryzacyjne czy kontrole doraźne.

Finalnym etapem jest zakończenie kontroli, które następuje wraz z doręczeniem wyniku kontroli. Kontrolowany ma wówczas możliwość ustosunkowania się do ustaleń kontroli, w tym złożenia korekty deklaracji w zakresie objętym kontrolą.

Jakie dokumenty musi przedstawić naczelnik urzędu podczas kontroli?

Naczelnik urzędu celno-skarbowego lub upoważnieni przez niego funkcjonariusze, przystępując do kontroli, muszą przedstawić kontrolowanemu upoważnienie do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej oraz legitymację służbową. Upoważnienie powinno zawierać oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, podstawę prawną, zakres kontroli, jak również dane identyfikujące kontrolowany podmiot.

W przypadkach niecierpiących zwłoki kontrolę można rozpocząć po okazaniu legitymacji służbowej. W takiej sytuacji organ powinien doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia wszczęcia kontroli.

Jeśli kontrola dotyczy pomieszczeń mieszkalnych, funkcjonariusze muszą posiadać również zgodę prokuratora. Doręczenie takich dokumentów jest niezbędne dla legalności całej procedury kontrolnej.

Co powinien zawierać zakres kontroli celno-skarbowej?

Zakres kontroli celno-skarbowej powinien być precyzyjnie określony w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli. Typowo obejmuje on okres rozliczeniowy, rodzaj podatku oraz czynności podlegających kontroli. Zakres może dotyczyć weryfikacji prawidłowości rozliczeń w podatku dochodowym, podatku VAT, akcyzie czy innych zobowiązaniach publicznoprawnych.

Przedmiotem kontroli mogą być również transakcje z podmiotami powiązanymi, stosowanie cen transferowych, prawidłowość rozliczeń z tytułu przywozu i wywozu towarów w obrocie między obszarem celnym UE a państwami trzecimi, a także legalność pochodzenia majątku.

Warto zaznaczyć, że w ramach kontroli celno-skarbowej organy kontrolujące mają prawo do weryfikacji wszelkich dokumentów i ewidencji związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, co powoduje, że zakres kontroli może być bardzo szeroki.

Jakie uprawnienia mają kontrolujący podczas czynności kontrolnych?

Funkcjonariusze prowadzący kontrolę celno-skarbową dysponują szerokim katalogiem uprawnień. Mogą oni m.in. żądać udostępnienia akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, w tym dokumentów elektronicznych. Mają prawo wstępu do obiektów i pomieszczeń kontrolowanego podmiotu oraz przeprowadzania oględzin.

Dodatkowo, kontrolujący mogą przesłuchiwać świadków, zabezpieczać dowody, przeprowadzać rewizję towarów, wyrobów i środków transportu, a w uzasadnionych przypadkach nawet zatrzymywać pojazdy w celu kontroli. W szczególnych sytuacjach, za zgodą prokuratora, funkcjonariusze mogą wejść do lokali mieszkalnych, jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że są tam prowadzone czynności podlegające kontroli.

Warto zwrócić uwagę, że funkcjonariusze celno-skarbowi mają znacznie większe uprawnienie niż zwykli kontrolerzy podatkowi, co czyni kontrolę celno-skarbową procedurą o szczególnie inwazyjnym charakterze.

Jakie prawa ma podmiot kontrolowany podczas kontroli podatkowej?

Mimo rozległych uprawnień organów kontrolujących, podmiot kontrolowany dysponuje określonymi prawami w trakcie kontroli podatkowej. Przede wszystkim ma prawo do uczestnictwa w czynnościach kontrolnych oraz do składania wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli. Może również żądać wglądu w akta kontroli i sporządzania z nich kopii.

Kontrolowany ma prawo do kwestionowania czynności kontrolnych, które naruszają przepisy prawa. W przypadku uwag co do przebiegu kontroli, może złożyć sprzeciw lub zażalenie. Po zakończeniu kontroli, jeśli kontrolowany nie zgadza się z jej wynikiem, ma uprawnienie do skorygowania deklaracji w zakresie objętym kontrolą w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyniku kontroli.

W obliczu złożoności procedur kontrolnych, warto rozważyć profesjonalne wsparcie prawne. Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni specjalizuje się w reprezentowaniu klientów podczas kontroli celno-skarbowych, zapewniając kompleksową ochronę ich interesów oraz minimalizację potencjalnych negatywnych konsekwencji.

Co zawiera wynik kontroli i jakie są jego konsekwencje?

Wynik kontroli to dokument, który kończy kontrolę celno-skarbową. Zawiera on ustalenia faktyczne, ocenę prawną sprawy oraz ewentualne wskazania nieprawidłowości. Dokument ten jest doręczany kontrolowanemu, który ma prawo do ustosunkowania się do zawartych w nim ustaleń.

Jeżeli w wyniku kontroli stwierdzono nieprawidłowości, kontrolowany ma prawo do złożenia korekty deklaracji w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyniku kontroli. Jeśli korekta zostanie złożona prawidłowo, organ kontrolujący wydaje zawiadomienie o uwzględnieniu korekty, co zasadniczo kończy postępowanie.

W przypadku niezłożenia korekty lub jej nieprawidłowego złożenia, a także gdy zakres złożonej korekty nie odpowiada ustaleniom kontroli, naczelnik urzędu celno-skarbowego może przekształcić kontrolę w postępowanie podatkowe, co może prowadzić do wydania decyzji określającej zobowiązanie podatkowe.

Jak przygotować się do kontroli celno-skarbowej w firmie?

Odpowiednie przygotowanie do kontroli celno-skarbowej może znacząco wpłynąć na jej przebieg i wynik. Przede wszystkim warto zadbać o uporządkowanie dokumentacji księgowej, deklaracji podatkowych oraz innych dokumentów związanych z prowadzoną działalnością. Istotne jest również upewnienie się, czy wszystkie procedury wewnętrzne są zgodne z obowiązującymi przepisami.

Po otrzymaniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej należy dokładnie przeanalizować jego treść, zwracając szczególną uwagę na zakres kontroli i podstawę prawną. Warto również wyznaczyć osobę odpowiedzialną za kontakt z kontrolującymi i koordynację działań wewnątrz firmy podczas kontroli.

W przypadku skomplikowanych kontroli, zwłaszcza tych dotyczących dużych podmiotów gospodarczych lub złożonych transakcji, rozważenia wymaga skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej. Doświadczony radca prawny może zapewnić właściwą ochronę interesów kontrolowanego i pomóc w minimalizacji potencjalnych negatywnych konsekwencji kontroli.

Kiedy można zakwestionować czynności kontrolne i wynik kontroli?

Czynności kontrolne oraz wynik kontroli można zakwestionować, jeśli istnieją ku temu uzasadnione podstawy prawne. Kontrolowany może wnieść zastrzeżenia do protokołów sporządzanych w trakcie kontroli, jeśli zawierają one błędy lub nieścisłości. W przypadku naruszenia przepisów proceduralnych przez kontrolujących, kontrolowany może złożyć skargę do właściwego organu nadrzędnego.

Jeśli kontrolowany nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w wyniku kontroli, może złożyć korektę deklaracji uwzględniającą własne stanowisko. W przypadku gdy organ nie uwzględni tej korekty i wyda decyzję określającą zobowiązanie podatkowe, kontrolowanemu przysługuje prawo do odwołania się od tej decyzji do organu wyższej instancji.

Ważne jest, by wszelkie zastrzeżenia i odwołania były odpowiednio uzasadnione i złożone w ustawowych terminach. Przekroczenie terminów może skutkować utratą możliwości kwestionowania ustaleń kontroli. Dlatego tak istotne jest skrupulatne przestrzeganie przepisów dotyczących procedury odwoławczej.

Autor: Piotr Kubala – radca prawny z wieloletnim doświadczeniem w zakresie przestępczości podatkowej.