Dokładnie 78 lat temu, w 5. rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego konsekrowany został cmentarz partyzancki w Osuchach. Wówczas także na największej tego typu nekropolii w Polsce rozpoczęły się pochówki żołnierzy AK i BCh, poległych w bitwie pod Osuchami.

Przypomnijmy, pod koniec czerwca 1944 roku, pod Osuchami w powiecie biłgorajskim krwawy finał miała niemiecka akcja przeciwpartyzancka Wicher II. W okrążeniu nad rzeką Sopot znalazły się oddziały partyzanckie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich w liczbie około 1 200 żołnierzy. Przeciw nim Niemcy wystawili około 30 tys. żołnierzy wspartych przez lotnictwo i artylerię. W dniach 25 - 26 czerwca 1944 roku, na Ziemi Biłgorajskiej rozegrała się największa bitwa partyzancka okupowanej Polski.

-Nie są dokładnie znana liczba poległych żołnierzy polskich. Szacuje się, że było ich około 400, choć są i takie szacunki, które mówią o około 600. Polegli byli chowani w prowizorycznych mogiłach, lub spoczywali w miejscach, gdzie zginęli. Niestety, zaraz po bitwie nie było możliwości przeniesienia ich ciał i godnego pochowania - mówi historyk, Maria Działo.

-Niemcy nie wyrażali na to zgody. Więc przez kolejne letnie miesiące ciała spoczywały w lesie, narażone na warunki atmosferyczne i na pastwę dzikich zwierząt. Do prac ekshumacyjnych i odnajdywania ciał przystąpiono dopiero pod koniec września 1944 roku, a więc trzy miesiące po bitwie. W wielu przypadkach były to już ludzkie szczątki, w przegniłych mundurach, bez szansy na dokładna identyfikację - dodaje dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Łukowej, Wiesława Kubów.

-Powołana została specjalna komisja, które przewodniczyła pani Gephardowa z PCK w Biłgoraju, udział w jej pracach brał także pan Iwanowski. Członkowie komisji mieli do dyspozycji miejscowych przewodników, którzy znali te lasy oraz żołnierzy, którzy w bitwie pod Osuchami walczyli i wydostali się z niemieckiego okrążenia. Systematycznie las był przeszukiwany i znalezione ciała opisywane i umieszczane w traumach. Te następnie zwożone były w miejsce dzisiejszego cmentarza w Osuchach, gdzie rodziny mogły je identyfikować - wyjaśnia Tomasz Brytan, edukator z Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju.

Część zidentyfikowanych ciał rodziny zabrały na cmentarze parafialne, część żołnierzy, w tym dowódcy pochowani zostali m.in. w Biłgoraju. Część ciał nigdy nie zidentyfikowano. Wielu też poległych nie odnaleziono.

-Szacuje się, że na cemenciarzu w Osuchach pochowanych jest ponad 230 żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego. Większość grobów jest bezimienna, bo chłopców z leśnych oddziałów AK i BCh nie udało się zintensyfikować. Używam tutaj sformułowania chłopców, bo średnia wieku pochowanych na cmentarzu w Osuchach partyzantów to 25 lat. Byli to ochotnicy, który położyli swe młode życie na ołtarzu Ojczyzny walcząc o jej wolność oraz o honor Polaka - zaznacza Wiesława Kubów.

W rocznicowych uroczystościach w Osuchach udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, służb mundurowych, Wojska Polskiego oraz Kuratorium Oświaty i szkół.

-To uroczystość ważna w kontekście historii naszej Małej Ojczyzny - Ziemi Biłgorajskiej, ale także myślę w kontekście historii Polski. 78 lat temu odbyła się największa bitwa partyzancka w Polsce. To podczas niej do nierównej walki z niemieckim okupantem stanęli polscy patrioci. Nie wahali się by życie poświęcić za wolność Polski. Ich ciała złożono na cmentarzu, który jest świadkiem ofiary, jaką przyszło zapłacić naszym przodkom za to, byśmy mogli żyć w wolnej Ojczyźnie. Tej ofiary nie można zapomnieć, ta ofiarę trzeba pokazywać młodemu pokoleniu - mówił starosta Andrzej Szarlip.

-Cieszę się, że mogłam wspólnie z nauczycielami i uczniami wziąć udział w tych uroczystościach. To bardzo dobrze, że Gminny Ośrodek Kultury w Łukowej podejmuje takie działania, które służą kształtowaniu postaw patriotycznych wśród dzieci i młodzieży ale także osób dorosłych. My, jako Delegatura w Zamościu zobowiązujemy się, że przekażemy te informacje do szkół innych powiatów. Tak by, historia tego miejsca, historia tej ofiary była przekazywana kolejnym pokoleniom - podkreśla dyrektor Monika Żur z Kuratorium Oświaty w Lublinie Delegatura w Zamościu.

Na rocznicowe uroczystości złożyła się część oficjalna połączona z modlitwą i oddaniem czci żołnierzom pochowanym na osuchowskim cmentarzu oraz prelekcje historyczne dla dzieci i młodzieży, gra terenowa, zwiedzanie z przewodnikiem Domu Pamięci i wystawy przy cmentarzu oraz przejście szlakiem Partyzanckiej Drogi Krzyżowej kard. Stefana Wyszyńskiego od cmentarza na Krzywą Górkę. Wydarzenie zakończyło spotkanie integracyjne w obozowisku przy ziemiance partyzanckiej

Partnerami wydarzenia byli Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, Nadleśnictwo Józefów oraz 25. Batalion Lekkiej Piechoty w Zamościu. Uroczystości zostały połączone z 83. rocznicą powstania Polskiego Państwa Podziemnego.